Twierdza Zamość

Zamość

Miasto – twierdza Zamość, to przykład renesansowego modelu urbanistycznego, w którym oprócz opracowanych nowoczesnych fortyfikacji bastionowych zapewniających bezpieczeństwo mieszkańcom, uwzględniono również ich potrzeby ekonomiczne i bytowe. Funkcjonujące również inne pojęcie – miasto idealne – wiąże się z niezwykle dokładnym i funkcjonalnym rozmieszczeniem miejskich placów i ulic.

DSC_0863a
Ratusz

Zamość, nazywany Miastem Arkad, Perłą Renesansu, czy też Padwą Północy, założony został w 1580 roku przez ówczesnego kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, według projektu włoskiego architekta Bernardo Morando. Miasto stawiano od podstaw w szczerym polu, na planie pięcioboku przez 25 lat. Najpierw wybudowano pałac kanclerski, arsenał i mur obronny, następnie usypano bastiony. W kolejnych latach wzniesiono wokół rynków kamienice z podcieniami, kolegiatę, bożnicę oraz kościoły: ormiański i grecki. Rynek Wielki, ulokowany w centrum miasta, pełnił funkcje reprezentacyjne. Pozostałe dwa – Wodny i Solny – służyły celom handlowym. Otwarta w 1595 roku Akademia Zamoyska, trzecia po Krakowie i Wilnie wyższa uczelnia w kraju, kształciła przyszłych urzędników królewskich oraz medyków.

Wokół miasta wykopano szerokie na kilkanaście metrów i głębokie na siedem metrów fosy. Z wydobytej ziemi usypano wały ziemne, na których wybudowano siedem bastionów połączonych kurtynami. Z potężnych fortyfikacji nie wszystkie pozostały do dnia dzisiejszego. Najlepiej zachowane są umocnienia obronne wschodniej części miasta, czyli VI i VII bastion, mury kurtyn oraz Bramy Lwowskie. Całkowicie zrekonstruowany bastion VII pozwala wyobrazić sobie dawną potęgę fortyfikacji. Twierdza przechodziła wiele mniejszych i większych remontów i modernizacji. W 1683 roku wzmocniono mury, naprawiono wały i przebudowano południowo – zachodni narożnik warowni. W 1809 roku Austriacy w Bramach Lubelskiej i Lwowskiej zamontowali mosty zwodzone. W latach 1809-1813 wybudowano nadszańce i strzałczany. Zamurowano Starą Bramę Lubelską i Starą Bramę Lwowską, a w ich miejsce wybudowano nowe. W 1820 roku, po wykupieniu twierdzy przez rząd Królestwa Polskiego, rozpoczęła się gruntowna modernizacja. Wówczas też na południe od Starego Miasta do systemu fortyfikacji dobudowano działobitnię. Potężny ceglano – kamienny obiekt w kształcie rotundy szerokiej na siedem metrów i wysokiej na dziewięć i otoczony fosą.

DSC_0979
Szaniec Bastionu VII

Swój pierwszy chrzest bojowy zamojska twierdza przeszła w 1648 roku, zatrzymując kozacko – tatarskie hordy Chmielnickiego i Tuhaj-Beja. Osiem lat później, na początku 1656 roku, warownia oparła się armii szwedzkiej. Tym wyczynem znalazła się, obok Jasnej Góry, Gdańska i Łańcuta, w czwórce twierdz których nie zdobyli Szwedzi. Wspomniał o tym Henryk Sienkiewicz w Potopie. Warownię zdobyto szturmem tylko raz, w 1809 roku twierdzę obsadzoną austriacką załogą zdobyły wojska polskie ks. Józefa Poniatowskiego. Wśród atakujących znalazła się Joanna Żubrowa, która za ten szturm, jako pierwsza kobieta, została odznaczona krzyżem Virtuti Millitari i wkrótce awansowała do stopnia podporucznika. Natomiast w 1813 roku twierdza broniła się przed atakiem Rosjan od lutego do połowy listopada. Najdłuższe w dziejach zamojskiej twierdzy oblężenie zakończyło się podpisaniem aktu kapitulacji 19 listopada. W 1831 roku Zamość poddał się jako ostatni punkt oporu powstania listopadowego.

Po upadku powstania listopadowego forteca stopniowo zaczęła tracić swoje znaczenie. Wynalezienie dział gwintowanych o zasięgu do 6 km spowodowało likwidację zwartych twierdz. Ostatecznie twierdza została zlikwidowana rozkazem cara Aleksandra II z 21 listopada 1866 roku. Otworzyło to nową erę w historii miasta. Ponieważ już nie były potrzebne umocnienia, więc zaczęto je stopniowo rozbierać. Niektóre z elementów fortyfikacji zaadaptowano do różnych celów, np. nadszaniec bastionu VII pełnił funkcje handlowe, zaś w nadszańcu bastionu VI mieści się zespół szkół ponadgimnazjalnych. Arsenał zawiera ekspozycję broni, a w Rotundzie zorganizowano Muzeum Martyrologii.

Spacerując zamojskimi uliczkami

Nocne migawki

Lokalizacja

Click to rate this post!
[Total: 68 Average: 4.9]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *