Zamek Krzyżtopór


Zamek Krzyżtopór w miejscowości Ujazd w województwie świętokrzyskim, przed Wersalem największy tego typu obiekt w Europie, w pełni swej świetności funkcjonował zaledwie przez 11 lat. Stanowił dzieło życia starosty stopnickiego, podkomorzego sandomierskiego, Krzysztofa Ossolińskiego herbu Topór. Starosta postanowił zbudować siedzibę przewyższającą rozmachem wszystkie pozostałe ówczesne magnackie rezydencje, w tym słynący ze swej rozległości i bogactwa zamek w Ossolinie, będący własnością jego brata – Jerzego Ossolińskiego.

DSC_0216a
Zamek Krzyżtopór

Zamek, a właściwie pałac, został wybudowany w typie palazzo in fortezza, czyli rezydencji łączącej wygodę mieszkańców z funkcją obronną. Obiekt stanowił zespół pałacowy z bastionowym systemem fortyfikacji  na planie regularnego pięcioboku. Obwiedziony był oskarpowanymi murem z kamienia wałami ziemnymi z pięcioma bastionami: północnym „Wielki Barbakan”, północno-wschodnim „Oto dla Ciebie”,  północno-zachodnim „Korona”, południowo-zachodnim „Szary Mnich” i południowo-wschodnim „Smok”. Dwa ostatnie znajdują się na linii bramy wjazdowej (z krzyżem i toporem). Zespół warowny uzupełniała sucha fosa. Od strony północnej przylegały do pałacu ogrody w stylu włoskim. Budowa zamku trwała etapami i rozpoczęła się zdjęciem warstwy ziemi pokrywającej skalne podłoże, a następnie posadowieniem solidnych fundamentów. Mury wznoszono z zalegającego w okolicy piaskowca, a z kamiennego podłoża podczas wyrównywania placu budowy pozyskiwano dolomit, zaś niezbędne do wykończenia cegły wyprodukowano z pobliskich pokładów gliny.

DSC_0211a
Dziedziniec zamku

Budowany był w latach 1627-1644 i nigdy nie został ukończony. Głównym budowniczym, który sporządził plany i nadzorował wznoszenie pałacu był pochodzący ze Szwajcarii architekt Wawrzyniec Senes. Zamiłowania Krzysztofa Ossolińskiego do symboliki i astrologii wpłynęły zapewne na układ przestrzenny budynku pałacowego, który symbolizując trwanie w czasie rodu Ossolińskich posiadał ponoć 4 baszty, 12 sal, 52 komnaty i 365 okien – analogicznie z układem pór roku, miesięcy, tygodni oraz dni w roku kalendarzowym. Nawiązuje do tego także hieroglif przypominający stylizowaną literę W umieszczony z lewej strony portalu wjazdowego wieży bramnej, oznaczający wieczne trwanie. Główną jednak dekorację bramy zamkowej stanowiły dwie masywne płaskorzeźby, od których wywodzi się nazwa tego miejsca: symbolizujący kontrreformacyjne przekonania Ossolińskiego – Krzyż oraz herb rodu – Topór. Fasadę pałacu na dziedzińcu eliptycznym zdobiły niegdyś motywy łuku tryumfalnego z oknami i wnękami, w których umieszczono podobizny przodków Krzysztofa Ossolińskiego i rodzin z nim spokrewnionych. Każda z tych podobizn uzupełniona była kilkuwierszową inskrypcją, z których większość zachowała się do czasów współczesnych.

Jego fundator zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Nowym dziedzicem został jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) pałac odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Pałac został ograbiony i częściowo zniszczony przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony przez wojska Konfederacji Barskiej. Późniejsi właściciele nie mieli środków na remont pomieszczeń zamkowych i na jego odbudowę. Od XIX w. właściciele zamku mieszkali w dworze w pobliskiej Plancie, zamek natomiast pełnił funkcję „malowniczej ruiny”. Obecnie pałac ma status trwałej ruiny. W dawnej klasyfikacji zabytków był zaliczony do klasy zerowej. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania.

Lokalizacja

Click to rate this post!
[Total: 58 Average: 4.8]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *