Tej, która szczerze, głęboko i bezinteresownie ukochała lud wiejski, która bolała nad jego krzywdami, która widzi w nim moralne zdrowie, ogromną siłę i zdolność do odrodzenia Polski; która oddała mu wszystko co oddać mogła, która nie pozwoliła nigdy ujawnić publicznie swych szlachetnych czynów i ofiar, która pobudziła mnie do badania historii chłopów polskich i do napisania tych kart, ze czcią po poświęcam skromny owoc mojej pracy.
Aleksander Świętochowski
Gołotczyzna – to wieś położona nad rzeką Soną, około 12 km na południe od Ciechanowa. Administracyjnie znajduje się w województwie mazowieckim, powiecie ciechanowskim, w gminie Sońsk. W 1880 właścicielką majątku ziemskiego w Gołotczyźnie została hrabina Aleksandra z Sędzimirów Bąkowska (1851-1926). Tu też ponad ćwierć wieku spędził Aleksander Świętochowski – pisarz, publicysta, jeden z głównych przedstawicieli polskiego pozytywizmu. Razem poświęcili się szczytnej idei działalności społeczno – oświatowej. Pani Aleksandra założyła szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt wiejskich i wspólnie z pisarzem szkołę rolniczą dla chłopców.
W rozległym parku na skraju wsi znajduje dworek hrabiny Aleksandry, w którym niegdyś mieściła się wspomniana szkoła dla dziewcząt. Obecnie budynek jest filią Muzeum Szlachty Mazowieckiej z Ciechanowa. Natomiast w głębi ogrodu usytuowano willę Krzewnia, w której przez wiele lat żył i tworzył Aleksander Świętochowski. Obecnie jest siedzibą Muzeum Pozytywizmu.
Dworek Aleksandry Bąkowskiej
Zamieszczony na wstępie, jakże wymowny i ciepły cytat, jest dedykacją napisaną przez Aleksandra Świętochowskiego w przedmowie do swego dzieła „Historia chłopów polskich w zarysie”. Mimo że nie wymienia imienia, to osobom obeznanym z dziejami kształcenia młodzieży wiejskiej nietrudno się domyślić, iż swoiste studium filozoficzne jest hołdem złożonym hrabinie Aleksandrze Bąkowskiej, za jej ofiarność i poświęcenie. Pani Aleksandra szkoleniu młodzieży wiejskiej poświęciła swój czas, życie osobiste i własny majątek. Stworzyła dwie szkoły rolnicze, jedną dla dziewcząt we własnym dworku w Gołotczyźnie w roku 1909, drugą wspólnie z Aleksandrem Świętochowskim dla chłopców w pobliskim Bratnem trzy lata później.
Było to ryzykowne przedsięwzięcie, gdyż w tamtych latach tego typu szkoły były nowością i w pewnych warstwach społeczeństwa spotkały się z wyraźną niechęcią, a nawet oporem. Nie zniechęciło hrabiny nawet to, że szkoła dla dziewcząt spłonęła tuż przed jej otwarciem. W ciągu roku odbudowała ją i zaczęła w niej pracę, będąc jednocześnie fundatorką, kierowniczką i nauczycielką. Konsekwentnie zwalczała piętrzące się przeszkody i motywowała pracownice. Należy bowiem dodać, że wielką zasługą szkoły w Gołotczyźnie było nie tylko to, iż corocznie opuszczało jej mury około czterdziestu przygotowanych fachowo i oświeconych dziewcząt wiejskich, ale szkoła była jednocześnie doskonałą praktyką dla nauczycielek. Pracując pod kierunkiem bogatej w wiedzę i całą duszą oddanej sprawie hrabiny Aleksandry, młode instruktorki nie tylko zdobywały doświadczenie, ale jednocześnie widziały, jak wielkie owoce daje praca prowadzona systematycznie i wytrwale.
Wzbogacając umysły, kształcąc charaktery, rozwijając uczucia uczennic i nauczycielek, pracowała Pani Bąkowska dla jednej idei – podniesienia świadomości wśród ludu wiejskiego i przygotowania światłych obywateli. Przy całym swym zaangażowaniu była osobą nader skromną. Chorobliwie wręcz unikała wszelkiego uznania i kategorycznie zabraniała wspominania jej nazwiska w sprawach, które zawdzięczały jej istnienie. Wzbranianie się przed rozgłosem spowodowało, że nazwisko pani Aleksandry Bąkowskiej jest dziś stosunkowo mało znane.
Obecnie w dworku hrabiny Aleksandry Bąkowskiej mieści się filia Muzeum Szlachty Mazowieckiej z Ciechanowa. Wystrój wnętrz, zgromadzone meble i eksponaty nawiązują do epoki przełomu XIX i XX wieku. Urządzone są w nim trzy ekspozycje stałe. Zorganizowana na parterze ekspozycja „Szlachta mazowiecka w malarstwie i wnętrzach„, prezentuje mazowieckie dwory i zaścianki, oraz galerię portretu. Można tu obejrzeć obrazy Adama Kazimierza Feliksa Ciemniewskiego, Jana Chryzostoma Ciemniewskiego czy Olgierda Vetesco. Druga ekspozycja ulokowana na piętrze przybliża postać samej właścicielki posiadłości, hrabiny Aleksandry z Sędzimirów Bąkowskiej. Trzecia wystawa, również na piętrze, to malarstwo i rzeźba Józefa Piwowara. Obok stałych wystaw organizowane są również czasowe. Przykładem jest ekspozycja pt. „Lalki – zapomniane zabawki dzieciństwa” z kolekcji Jolanty Granica-Kownackiej.
Krzewnia – Muzeum Pozytywizmu
Główny lokator secesyjnej willi Aleksander Świętochowski (1849-1938) był publicystą, pisarzem, historykiem, filozofem, czołowym ideologiem pozytywizmu warszawskiego i polskiego liberalizmu. Pisywał pod wieloma pseudonimami, między innymi: Władysław Okoński, Poseł Prawdy, Oremus, Liber, Nauczyciel. Jako nastolatek obserwował pogrom powstania styczniowego 1863 roku i brutalnie deptane marzenia patriotów. Wyciągnięte wnioski pozwoliły mu kilkanaście lat później wprowadzić pogląd, który potępiał podejmowanie beznadziejnej walki militarnej z zaborcami, a głosił potrzebę pracy organicznej, czyli pomnażania narodowych dóbr gospodarczych i kulturalnych. W artykułach i książkach szerzył Świętochowski idee pozytywizmu, wyprowadzał myśl polską z zaścianka, wiążąc ją z nurtami europejskimi. Upominał się o równość obywatelską, o wolność sumienia, o prawa człowieka do własnego rozwoju, o godność ludzką. Świętochowski podarował chłopstwu polskiemu obszerny wizerunek jego dziejów w dwutomowej „Historii chłopów polskich”. Ukazał w tym dziele bezmiar chłopskiej niedoli w czasach pańszczyźnianych, wytknął szlachecki egoizm i jej paniczny strach przed reformami. Swoje poglądy urzeczywistniał w praktyce życiowej koncentrując się na działalności społeczno – oświatowej. Współtworzył szkołę rolniczą dla chłopców, opiekował się zdolnymi dziećmi chłopskimi, oraz ruchem spółdzielczym.
W willi zachował się oryginalny wystrój wnętrz oraz spora spuścizna po pisarzu. Szczególną wartość przedstawia wyposażenie gabinetu, biblioteka, rzeczy osobiste oraz ocalałe fragmenty utworów literackich i korespondencja. W pomieszczeniach zorganizowano stałe ekspozycje prezentujące wyposażenie gabinetu, biblioteki, jadalni, sypialni i kuchni. Uzupełniono je o przedmioty codziennego użytku: odzież, nakrycia głowy, obuwie, parasole, świeczniki, lampy, gąsiory, zastawy stołowe, naczynia i przyrządy kuchenne, oraz wiele innych drobnych elementów wyposażenia.
W budynkach gospodarczych zgromadzono maszyny, pojazdy i narzędzia rolnicze z początku XX wieku. Na cmentarzu w Sońsku znajduje się grób Aleksandra Świętochowskiego, który zmarł w Gołotczyźnie w 1938 roku.
Lokalizacja i kontakt
Lokalizacja: 12 km na południe od Ciechanowa, przy lokalnej drodze w kierunku Nasielska. Dojazd najlepiej własnym pojazdem.
ODDZIAŁ MUZUEM W GOŁOTCZYŹNIE – Zespół dworkowo – parkowy
06-430 Gołotczyzna ul. Świętochowskiego 3
tel. (023) 671 30 78
muzeum.pozytywizmu@wp.pl
Krzewnia Muzeum Pozytywizmu – dom Aleksandra Świętochowskiego
Dworek Aleksandry Bąkowskiej – właścicielki majątku Gołotczyzna
Zabudowania inwentarskie – wystawa maszyn, pojazdów i narzędzi rolniczych z początku XX w.
Bibliografia
1) Wikipedia – Gołotczyzna.
2) Internet – Muzeum Szlachty Polskiej w Ciechanowie.
3) Wikipedia – Aleksander Świętochowski.