Twierdza Zegrze to umocnienia w ramach tzw. Warszawskiego Rejonu Fortecznego, wzniesione przez Rosjan przy Trakcie Kowieńskim na przełomie XIX i XX wieku. Zasadniczymi elementami Twierdzy były, wkomponowane w wysoki północny brzeg Narwi, dwa forty, tzw. Umocnienie Duże i Umocnienie Małe.
Forty łączyła droga forteczna i linia kolejki wąskotorowej osłaniane wałem ze stanowiskami strzelniczymi i suchym rowem fortecznym. Między fortami wybudowano od strony rzeki trzy prochownie. Całość dopełniały dwa kompleksy koszarowe, pierwszy w samej fortyfikacji, drugi na przeciwnym brzegu Narwi, w miejscowości Zagroby (obecnie Zegrze Pd.). Fortyfikację zegrzyńską uzupełniały dwa z czterech planowanych fortów łącznikowych, w Beniaminowie i Dębem. Kolejne dwa, w Pustelnikach i Maciołkach, ze względów finansowych nie powstały. Z południowym brzegiem rzeki Twierdzę połączyły dwa mosty na Narwi: drogowy i kolejki wąskotorowej. Fortyfikacje przetrwały w dobrym stanie obydwie wojny światowe. Jedynie mosty zostały zniszczone przez wycofujących się Rosjan w 1915 roku, z których drogowy został odbudowany, a po kolejowym wystają z wody jedynie wieżyczki strażnicze.
Po drugiej wojnie forty na długie lata przejęło wojsko i jako obiekty tajne zniknęły z map. W okresie zimnej wojny część pomieszczeń Umocnienia Dużego przerobiono na schrony przeciwatomowe. Systemy śluz powietrznych, filtry powietrza, własna stacja pobierania i uzdatniania wody oraz nowoczesne centrum łączności miały zapewnić rządowi PRL właściwe warunki pracy w przypadku wybuchy III wojny światowej.
Wraz ze zmianą sytuacji politycznej zmieniły się uwarunkowania militarne. Twierdza straciła na znaczeniu i opuściło ją wojsko. W 2002 obiekty Umocnienia Dużego Agencja Mienia Wojskowego przekazała NBP z przeznaczeniem na skarbiec i ośrodek komputerowy. Jednak nasz „narodowy skarbnik” nie potrzebował samych obiektów, a jedynie terenu, który był atrakcyjny ze względu na długoletnią niedostępność dla osób postronnych. Zamierzano więc wyburzyć znaczną część umocnień i wybudować nowoczesne magazyny do przechowywania rezerw złota. Przewidywano również dodatkowe restrykcje terenowe, np. zakaz lotów nad Zegrzem wszelkich obiektów latających (samoloty, lotnie) oraz zamknięcie przyfortowego akwenu wodnego. Na szczęście Bank nie doszacował kosztów inwestycji, które okazały się dwukrotnie wyższe od zaplanowanych i jego wizja stworzenia polskiego Fort Knox zakończyła się fiaskiem.
W momencie budowy forteca była jednym z najnowocześniejszych i nowatorskich umocnień wznoszonych przez inżynierów rosyjskich. Powstała na mazowieckich wydmach Twierdza przypomina raczej fortyfikację górską, z budowy której doświadczenia wykorzystano w następnych latach przy wznoszeniu między innymi twierdzy we Władywostoku. Przetrwała dwie wojny w stanie nienaruszonym i po wojnie również obiekt był utrzymywany w dobrej kondycji. Obecnie jeden z najciekawszych i najbardziej oryginalnych zabytków fortyfikacji źle chroniony, nieogrzewany, niewentylowany, podtapiany wodami Zalewu niszczeje i czeka na odpowiedzialnego właściciela.
Lokalizacja
Więcej o Twierdzy
1) Forty
2) Historia
3) Wikipedia
Jeden komentarz do “Twierdza Zegrze”