Miasto trzech kultur

Na Bugu we Włodawie przybyło… Przygraniczne miasteczko, wymieniane w codziennych komunikatach hydrometeorologicznych w programie I Polskiego Radia, leży na Pojezierzu Łęczyńsko – Włodawskim, w północno-wschodniej części województwa lubelskiego. Miasto rozlokowało się u ujścia Włodawki do granicznego Bugu. Na drugim brzegu już Białoruś. 

POL_Włodawa_COA.svg
Herb Włodawy

            Początki Włodawy nikną w mrokach średniowiecza. Prawdopodobnie istniała już wówczas osada obronna. Pierwsze pisemne wzmianki o Włodawie można odnaleźć w Kronice Halicko-Wołyńskiej. Kronikarz upamiętnił w niej pobyt kniazia Daniela, który schronił sie w grodzie podczas pustoszenia Rusi Kijowskiej przez hordy Mongołów w 1241 roku. W połowie XV wieku Włodawa została włączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego, a rzeka Włodawka oddzielała ziemie Korony od Litwy.
W roku 1475 dobra włodawskie obejmuje we władanie, wywodzący się od samego Giedymina, litewski ród Sanguszków. Nowi właściciele wznoszą drewniany zamek i dbają o gospodarczy rozwój grodu, który sześćdziesiąt lat później otrzymuje prawa miejskie. Do miasteczka zaczynają napływać Żydzi i uaktywniają handel oraz spław towarów Bugiem. Pod koniec XVI wieku nowym panem ziem włodawskich zostaje Andrzej Leszczyński, wojewoda brzesko-kujawski i żarliwy kalwinista. Jego głęboka wiara nie pozostaje bez wpływu na miasteczko, które wkrótce staje się silnym ośrodkiem ewangelickim. Osiedlający się ewangelicy z Czech, Moraw i Śląska przyczyniają się do intensywnego rozwoju rzemiosła. Jesienią 1648 roku rozwój miasta zostaje brutalnie przerwany. Dzicz kozacka Chmielnickiego pali miasto i morduje większość mieszkańców, a dziewięć lat później podobnego barbarzyństwa dopuszczają się wojska szwedzkie. W XVII wieku nowy właściciel dóbr włodawskich, Rafał Leszczyński, gorliwy katolik likwiduje zbór i szkołę kalwińską. W związku ze sporym zadłużeniem sprzedaje miasto Ludwikowi Konstantemu Pociejowi, późniejszemu hetmanowi polnemu litewskiemu. Nowy właściciel sprowadza do Włodawy ojców Paulinów, którym funduje klasztor jako votum dziękczynne za uratowanie życia. Miasto zmienia właścicieli jeszcze kilkakrotnie, by w XIX wieku stać się własnością rządu carskiego.

_DSC0794a
Figury symbolizujące trzy religie

W okresie międzywojennym Włodawa była miasteczkiem wielonarodowym, w którym współistniały ze sobą trzy religie: katolicyzm, prawosławie i judaizm. Obok siebie żyli: Białorusini, Ukraińcy, Polacy i Żydzi. Ci ostatni dominowali, gdyż Włodawa była wówczas typowym sztetlem. Oprócz kościoła i cerkwi funkcjonowały dwie synagogi, dom modlitwy, szkoła talmudyczna, rytualna łaźnia i dwa cmentarze żydowskie. Działały też dwie kapele klezmerskie i klub sportowy „Makabi”. Podczas II wojny światowej z ulic miasta zniknęli Żydzi, wywiezieni przez Niemców do obozu zagłady w Sobiborze. Po wojnie, na skutek regulacji granic i komunistycznej polityki narodowościowej, wysiedlono Białorusinów i Ukraińców, a miasteczko straciło swój wielokulturowy charakter.

            Obecnie, licząca około czternaście tysięcy mieszkańców Włodawa, powraca do swych wielonarodowych i wielowyznaniowych tradycji. W celu upamiętnienia dawnej wielokulturowości Ziemi Włodawskiej organizowany jest coroczny Festiwal Trzech Kultur, a w samym miasteczku wyznaczono turystyczną trasę Szlak Trzech Kultur.

            Festiwal Trzech Kultur realizowany jest według stałego schematu. Pierwszego dnia prezentowane są przedsięwzięcia związane z kulturą i religią żydowską, a większość imprez odbywa sie w kompleksie synagogalnym należącym do Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Drugiego dnia, przy cerkwi pw. Narodzenia NMP, prezentowane są przedsięwzięcia popularyzujące kulturę związaną z prawosławiem. Trzeciego dnia celebruje się tradycję katolicką, a imprezy odbywają się głównie w okolicach kościoła pw. św. Ludwika i klasztoru oo. Paulinów. Wstęp na wszystkie festiwalowe imprezy jest zawsze bezpłatny.

Parafia św. Ludwika Ojców Paulinów

_DSC0722a
Kościół p.w. św. Ludwika

            Wędrówkę Szlakiem Trzech Kultur najlepiej rozpocząć od Kościoła pw. św. Ludwika i klasztoru oo. Paulinów. Rokokowy kościół jest dziełem architekta Pawła Fontany. Wyposażenie zachowało się w niezmienionym stanie do naszych czasów. Jego wnętrze zdobią freski dwóch paulińskich malarzy Jeremiasza i Marcelego Dobrzeniewskich. Pod kościołem znajdują się krypty grzebalne. W jednej z nich umieszczono współczesny sarkofag kryjący szczątki ojców Paulinów zmarłych we Włodawie, a także prochy fundatora kościoła i klasztoru Ludwika Pocieja. Druga krypta jest miejscem pochówku przedstawicieli rodu Zamoyskich, dawnych właścicieli dóbr włodawskich.

Cerkiew pw. Narodzenia NMP

            Opuszczając teren kościoła główną bramą, maszerujemy ulicą Kościelną w kierunku południowym. Na jej drugim końcu znajduje kolejny punkt Szlaku – Cerkiew Prawosławna p. w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Zbudowana na planie krzyża greckiego, z trzema absydami od strony wschodniej, świątynia reprezentuje mieszany styl bizantyjsko-rosyjski i klasycystyczny. Jej zachodnie ramię łączy się z fasadą, w której mieszczą się chór i przedsionek. Elewację obiektu wieńczą trzy wieże – najwyższa środkowa i dwie mniejsze. Najwyższą wieżę przykrywa hełm w formie ostrosłupa, na którym usytuowano latarnię z cebulastą kopułką. Nad centralnym punktem krzyża znajduje się kopuła, na której zbudowano jeszcze jedną wieżę. Na wszystkich kopułach umieszczono krzyże prawosławne, podczas gdy szczyty kaplic transeptu i prezbiterium wieńczą krzyże łacińskie. Wewnątrz znajduje się klasycystyczna polichromia z około 1882 roku,  ikonostas z cyklem klasycystycznych obrazów z życia Marii i Chrystusa, malowanych na deskach z 1843 roku,  oraz ażurowe carskie wrota.

Zespół synagogalny

            Trzecim elementem Szlaku Trzech Kultur jest znajdujący się przy ulicy Czerwonego Krzyża zespół synagogalny. W skład kompleksu wchodzą: Wielka Synagoga, Mała Synagoga i dom pokahalny.

_DSC0779a
Wielka Synagoga

Wybudowana w latach 1764-1774 w stylu późnego baroku Wielka Synagoga została sfinansowana przez gminę żydowską, oraz ówczesnych właścicieli Włodawy – Czartoryskich. Nie oparła sie działaniom wojennym, spłonęła podczas I wojny. Odbudowana w okresie międzywojennym, podczas kolejnej została zdewastowana i do roku 1970 służyła jako magazyn. W latach 80. przeprowadzono remont obiektu i od 1983 w synagodze mieści się Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, ze stałą wystawą poświęconą historii i kulturze polskich Żydów. Do dzisiaj zachowała się neobarokowa szafa ołtarzowa z 1936 roku.

Obok Synagogi Wielkiej znajduje się Synagoga Mała. Zbudowana w drugiej połowie XVIII wieku, pełniła funkcje dodatkowej bożnicy oraz szkoły talmudycznej. Uszkodzona podczas I wojny została wyremontowana w okresie międzywojennym. W czasie okupacji Niemcy urządzili w niej magazyn i sklep, a po zakończeniu II wojny budynek pełnił funkcję kina, następnie magazynu Gminnej Spółdzielni. W 1983 roku synagogę przejęło Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, które przeprowadziło prace remontowe. Główna sala modlitewna służy do wystaw czasowych. W babińcu urządzono stałą wystawę etnograficzną pt. Chłopskie pielgrzymowanie.

Dom pokahalny to murowany budynek zbudowany w 1928 roku na planie prostokąta. Pełnił funkcję administracyjną. Znajdowała się tutaj biblioteka, a swoją siedzibę miały Zarząd Gminy Żydowskiej i inne organizacje żydowskie, np. Stowarzyszenie Psalmowe.  W czasie II wojny światowej Niemcy zdewastowali budynek. Po wojnie znajdowały się w nim kolejno: Komitet Powiatowy PPR, Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni i sklep wielobranżowy. W 1983 roku, jak poprzednie obiekty, został przejęty przez Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i wykorzystywany jest jako pomieszczenia biurowe oraz magazynowe.

            Miejscem, gdzie spotykali się mieszkańcy niezależnie od narodowości czy wyznania, był włodawski rynek. W XVIII wieku, zamiast ratusza, wybudowano na nim ówczesną galerię handlową. Na planie kwadratu stanęły Kramnice z wewnętrznym dziedzińcem, na który prowadziły dwie bramy ustawione na osi wschód – zachód. Dziś zwane Czworobokiem pozostają oryginalnym rozwiązaniem architektonicznym, nieczęsto spotykanym w innych miastach.

W miasteczku

Na Bugu we Włodawie przybyło… ubyło…

Lokalizacja

Bibliografia

1) Wikipedia – Włodawa
2) Wikipedia – Festiwal trzech kultur we Włodawie
3
) Wikipedia – Cerkiew pw. NMP
4
) Wikipedia – Wielka Synagoga
5
) Wikipedia – Mała Synagoga
6
) Wikipedia – Dom Pokahalny

Click to rate this post!
[Total: 36 Average: 4.8]

Jeden komentarz do “Miasto trzech kultur

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *