Długa, prawie 55 kilometrowa, wycieczka rowerowa na pograniczu województw mazowieckiego i warmińsko – mazurskiego. Szlak zróżnicowany geologicznie i niezwykle interesujący pod względem historycznym, militarnym oraz turystycznym. Trasa wiedzie drogami asfaltowymi, polnymi i leśnymi wśród malowniczych morenowych wzniesień…
Nieśwież (biał. Нясвіж) rodowe gniazdo Radziwiłłów to obecnie niewielkie, zaledwie czternastotysięczne miasteczko położone nad rzeką Uszą, około stu kilometrów na południowy – zachód od Mińska. Pierwsza wzmianka o Nieświeżu pochodzi z 1223 roku, jednak rozkwit miasta nastąpił w XVI wieku, gdy właścicielami stali się Radziwiłłowie. Od 1939 roku znalazł się w granicach ZSRR, aktualnie jest siedzibą rejonu nieświeskiego Białorusi. Główne atrakcje miasta to słynny zamek Radziwiłłów otoczony rozległym parkiem, kościół Bożego Ciała z kryptą grobową, ratusz i brama Słucka. Otoczony stawami i rozległym parkiem zamek usytuowany jest w części północno-wschodniej miasta, w dolinie rzeki Uszy. Od 1583 roku do wybuchu II wojny światowej zamek był rezydencją potężnego rodu Radziwiłłów i głównym ośrodkiem ordynacji nieświeskiej. Przez niemal 400 lat istnienia twierdza kilkakrotnie zmieniała swój wygląd, wzbogacając się o nowe elementy architektoniczne…
Ciechanowskie wieże piękniej wznoszą się w moim wspomnieniu niż Mont Blanc, która nieba dotyka, a wody Łydyni milej szepczą w moich uszach niż wodospady rozbijające się z szumem o Helwecji skały…
Zygmunt Krasiński
Zamek Książąt Mazowieckiech w Ciechanowie został wzniesiony w bagiennym terenie, na prawym brzegu rzeki Łydyni, w drugiej połowie XIV wieku. Ceglana warownia ma kształt regularnego czworoboku z dwiema masywnymi basztami od strony rzeki. W północnej części dziedzińca ulokowano pałac książęcy. Po pożarze w 1467 roku zamek odbudowano, wzmocniono i unowocześniono. Jednak najlepsze lata świetności warowni przypadły na wiek XVI. Wówczas fortecę przebudowano w stylu renesansowym i stała się rezydencją królowej Bony. Największych zniszczeń zamku dokonały wojska Karola Gustawa w okresie potopu szwedzkiego.
Zamek Książąt Mazowieckich w Ciechanowie jest rzadkim w Polsce przykładem fortecy nizinnej.
Rozkaz cara Mikołaja II z 4 grudnia 1899 roku uprawomocnił decyzję o wykupie działki o powierzchni około 2,5 ha w majątku Wieliszew i założeniu na niej cmentarza garnizonowego.
Miejsce wybrano na piaszczystym dosyć rozległym pagórku, położonym tuż przy linii kolejowej Jabłonna – Zegrze, około dwustu metrów od Traktu Petersburskiego, 4 km od koszar w Jabłonnie i 2 km od Zegrza. Cmentarz otoczono rowem i niewysokim wałem, a przed główną bramą wybudowano stróżówkę. W planach była również kaplica cmentarna, na którą środki zbierano w postaci datków w okolicznych garnizonach. Jak przystało na cmentarz garnizonowy, teren podzielono na kwartały i przydzielono poszczególnym jednostkom stacjonującym w garnizonach Jabłonna i Zegrze. Rozgraniczały je alejki wysadzone drzewami i krzewami. Cmentarz miał służyć żołnierzom obu wyznań, urzędnikom i pracownikom cywilnym zatrudnionym w obu garnizonach oraz członkom ich rodzin. Dlatego też, w dniu 20 kwietnia 1902 roku, uroczystego poświęcenia nekropolii dokonali wspólnie pop z zegrzyńskiej twierdzy i ksiądz z parafii w Wieliszewie…
Wraz z rozpoczęciem budowy warowni modlińskiej w jej okolice sprowadzono ludność rosyjską z guberni pskowskiej. Osadników osiedlano w rosyjskich koloniach w pobliżu budowanych fortów, m. in. w Kolonii Kosewka, Szczypiorna, Konstantynówka, Zakroczymska i Aleksandryjska (obecnie Stanisławów). W 1837 roku w modlińskiej cytadeli oddano dla potrzeb wojska cerkiew pw. św. Jerzego Zwycięzcy. Natomiast w latach 1844 – 1846 dla osadników wybudowano okazałą cerkiew pw. św. Aleksandry w Kolonii Aleksandryjskiej.
W pierwszej połowie XIX wieku, na wschodnim skraju osady Modlin Nowy (obecnie Nowy Modlin), tuż przy drodze Stanisławów – Kosewo założono cmentarz prawosławny, na którym chowano żołnierzy rosyjskich z załogi modlińskich fortów i członów ich rodzin. Na terenie cmentarza istniała kaplica Ikony Matki Bożej „Wszystkich Strapionych radości”…
Cmentarz założono prawdopodobnie w okresie wojen napoleońskich. Chowano wówczas poległych z załogi broniącej Modlina w 1813 roku. W czasie I Wojny Światowej grzebano zabitych żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej, w tym Polaków walczących w mundurach armii zaborców. Niestety, do naszych czasów zachowała się tylko jedna zbiorowa mogiła żołnierzy, którzy stracili życie w czasie szturmu fortu XVI. Innych poległych uświetnia żeliwny krzyż na betonowej podstawie z częściowo zatartą tablicą głoszącą: „1914-1920 Pamięci poległych i zmarłych żołnierzy tu pochowanych”. Najstarszymi grobami polskich żołnierzy jest dziewięć mogił legionistów z pułków piechoty Legionów przebywających w Twierdzy w czasie tzw. kryzysu przysięgowego, w latach 1916-1917…
Twierdza Modlin (rosyjska nazwa Nowogieorgiewsk) – zbudowana u zbiegu Wisły i Narwi, około 30 km na północny zachód od Warszawy. Składa się z cytadeli położonej na prawym brzegu Narwi, umocnionych przedmości: kazuńskiego i nowodworskiego oraz z dwóch pierścieni fortów. Jest jedną z największych i najlepiej zachowanych twierdz w Polsce.
Dotychczasowy opis uzupełniłem nowymi zdjęciami nie tylko cytadeli ale kilku fortów zewnętrznych. Wrażenie robią filary mostu gen. J. H. Dąbrowskiego. Niewątpliwą ciekawostką jest zachowany oryginalny orzeł Księstwa Warszawskiego nad bramą „Północy”. Zaś sama Twierdza w jesiennych barwach wygląda imponująco…
We wsi Szymbark niedaleko Iławy, tuż nad brzegiem malowniczego jeziora, zachowały się ruiny czternastowiecznej warowni. Wybudowany w XIV wieku zamek stanowił własność kapituły pomezańskiej, a po sekularyzacji Zakonu wielokrotnie zmieniał właścicieli stając się rezydencją wpływowych pruskich rodów. Został spalony przez Armię Czerwoną w 1946 roku.
Budowa zamku rozpoczęła się w XIV, a może nawet w XIII wieku, z inicjatywy kapituły pomezańskiej, w miejscu dawnego grodu Prusów. Na planie prostokąta, o wymiarach 75 na 92 metry, w pierwszej fazie budowy wzniesiono mury zewnętrzne, osiem baszt, ufortyfikowaną bramę, wykopano fosę i przerzucono przez nią drewniany most zwodzony…
Leżąca na granicy Beskidu Niskiego i Bieszczadów, na wysokości 640 m npm, Przełęcz Łupkowska od wieków stanowiła swoistą bramę, przez którą wiodły szlaki handlowe z północy na południe. Przez ludność zamieszkałą po północnej stronie nazywana była Wrotami Węgierskimi, gdyż otwierała drogę do naddunajskich krain. Natomiast po południowej stronie określano ją mianem Bramy Ruskiej, bo idące z węgierskich terenów kupieckie karawany wkraczały na ziemie zamieszkałe przez Rusinów.
Rozwój kolejnictwa zapoczątkował powstawanie nowych żelaznych dróg. Jedną z nich była Pierwsza Węgiersko – Galicyjska Kolej Żelazna łącząca Węgry z Galicją. Poprowadzono ją z Budapesztu przez Koszyce, Łupków i Przemyśl do Lwowa. Tunel pod Przełęczą, ze względu na stopień komplikacji i niespodziewane przeszkody, był najdłużej budowanym elementem całej trasy. Drążenie tunelu rozpoczęto w marcu 1870 roku, a oddano do użytku 30 maja 1874 roku…
Jest to fortyfikacja pośrednia zewnętrznego pierścienia fortów Twierdzy Modlin. Została wzniesiona we wsi Janówek Pierwszy w latach 1912-1915 i weszła, wraz z fortami IV i XVII, w skład Grupy Fortowej „Janówek”. Właściwie były to koszary obronne, których budowy nie ukończono. W 1915 roku obiekt został wysadzony w powietrze przez wycofujących się Rosjan…