Pułtusk to kilkunastotysięczne miasteczko położone w północnej części historycznego Mazowsza, na zachodnim skraju Puszczy Białej. Iluż podróżnych mknących drogą krajową nr 61 w kierunku Mazur, nawet nie zdaje sobie sprawy, że właśnie przejeżdżają przez jedno z najstarszych miast Mazowsza, które kiedyś prężnie się rozwijało i w którym pozostało wiele śladów dawnej świetności…
Leżące osiem kilometrów na północny wschód od Ciechanowa dobra opinogórskie od XVII wieku należały do rodziny Krasińskich jako starostwo niegrodowe. W 1844 roku generał Wincenty Jan Krasiński, uczestnik wojen napoleońskich, założył ordynację i siłą rzeczy stał się jej pierwszym ordynatem. Ordynacja przetrwała do 1945 roku, a ostatnim ordynatem był Edward Krasiński, działacz społeczny, pamiętnikarz i wieloletni zarządca Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie.
Jednak Opinogóra jest nierozerwalnie związana z życiem i twórczością jednego z trójcy wieszczów polskiego romantyzmu, autora Nie-Boskiej komedii…
Jadąc szutrową drogą z Nowego Łupkowa do słynnego tunelu pod Przełęczą Łupkowską nie da się nie zauważyć, na trawiastym zboczu łagodnie opadającym do pobliskiego potoku, wianuszka starych drzew i krzewów. To właśnie te gęste zarośla skrywają stary łupkowski cmentarz, a właściwie to co po nim zostało. Ulokowany w tak odludnym miejscu, że aż trudno uwierzyć, iż zaledwie kilkadziesiąt lat temu wraz z cerkwią znajdował się w centrum dużej wsi…
Cerkwie, jakże charakterystyczne elementy bieszczadzkiego krajobrazu. Usytuowane na niewielkich wzniesieniach, zatopione w gęstej zieleni, swym urokiem przyciągają wzrok, a majestatem przypominają o minionej burzliwej i niełatwej historii… Uff, wreszcie poprawiłem podstronę, dodałem nowe zdjęcia i poukładałem.
Dźwiniacz Górny był sporą wsią leżącą po obu stronach zakola górnego Sanu. Przed II wojną liczył sobie ponad dwieście zagród, folwark, dwie karczmy, cerkiew i trzy cmentarze (dwa cerkiewne i jeden wojenny). Dziś po wsi pozostał jedynie stary cmentarz oraz fragmenty fundamentów cerkwi, ale po drugiej stronie Sanu…
Po kilku latach zajrzałem do ukrytej wśród Dylewskich Wzgórz, mazurskiej wsi Glaznoty. Jakże się miło zdziwiłem, gdy moim oczom ukazał się wiadukt dawnej linii kolejowej błyszczący świeżością. Tuż obok ustawiono tablice poglądowe z historią mostu i najbliższej okolicy, to niewątpliwie miły gest wobec turystów. Nie wiem jaki jest stan nasypu, ale byłaby tam fajna ścieżka rowerowa, bo widoki przynajmniej w okolicach wiaduktu, są malownicze.
Kilka lat minęło a w klasztorze nie próżnowano. Założono namiastkę klasztornych ogrodów, wzmocniono mury. Udostępniono zwiedzającym odbudowaną wieżę klasztorną, z której roztacza się bardzo ładna panorama okolicy. Niestety utrudniono dojazd, stawiając przy kościele Wniebowzięcia NMP znak zakazu wjazdu i zmuszając turystów do odbycia drogi krzyżowej. I to dosłownie, gdyż na całej trasie wiodącej do ruin ustawiono rzeźbione w drewnie przez lokalnych artystów stacje drogi krzyżowej, przeplatane tablicami z dziesięcioma przykazaniami. Do zdjęć z 2012 roku dodałem aktualne, można porównać jak było kiedyś, a jak jest obecnie.
Przez Beniową, Sianki do źródeł Sanu po latach… Niby ta sama trasa, a jakże inaczej…
Wracając z jesiennej bieszczadzkiej włóczęgi, nawigacja wyznaczyła trasę inną niż zwykle. Między innymi drogą wojewódzką nr 887 na Rymanów. Dzięki temu, tuż przed miejscowością Królik Polski, miałem okazję obejrzeć zrujnowaną cerkiew.
Opuszczona świątynia to dawna cerkiew greckokatolicka p. w. Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja z 1843 roku. Jest jedynym śladem po istniejącej tu kilkaset lat łemkowskiej wsi Królik Wołoski. Niestety, w wyniku akcji „Wisła” podzieliła los innych łemkowskich miejscowości, ludność przesiedlono pod Lublin, Lwów i Złoczów a zabudowania spalono.
Murowana cerkiew wybudowana została w nietypowym jak na Łemków miejscu, nie na górce, a w dolinie rzeki. Nakryto ją dwuspadowym dachem pokrytym blachą, z trzema ośmiobocznymi wieżyczkami. Obok cerkwi znajduje się dzwonnica i stary cmentarz. Po wojnie budynek służył jako magazyn PGR w Szklarach, a cały obiekt ulegał stopniowej dewastacji. W 1996 roku odrestaurowano nagrobki cmentarne, a w 2015 dzwonnicę. Obecnie cerkiew jest własnością Stowarzyszenia Królik Wołoski, które rozpoczęło jej remont.
Więcej zdjęć tej i innych cerkwi łemkowskich tutaj…
W połowie drogi z Wołkowyi do Baligrodu, jakieś osiemset metrów za ostatnim brodem, po lewej stronie wyłaniają się bezleśne rozległe pagórki. To tereny dawnej wsi Radziejowa. Tej niewielkiej, zagubionej wśród łąk wsi nie ominęła akcja „Wisła”. Ludność wywieziono, a zabudowania spalono. Jedyny ślad to cerkwisko, a właściwie to co po nim zostało, na niewielkim wzgórzu z kępą drzew…